Alles wat je moet weten over de wet- en regelgeving, de rol van toezichthouders en de belangrijkste waarborgen die ons financiële stelsel stabiel en betrouwbaar houden. Bij The Finance Brothers leggen we het helder en no-nonsense uit.
📜 1. Wettelijk Kader voor Toezicht
🏛️ (Rechtbank / wetboek)
- Wet op het financieel toezicht (Wft)
- Overkoepelende wet voor alle financiële instellingen (banken, verzekeraars, beleggingsondernemingen).
- Regelt vergunningen, gedragsregels (Zorgplicht, Informatieplicht), kapitaals- en rapportage-eisen.
- Kernartikelen:
- Art. 2:66–2:90 Wft (bankvergunningen): voorwaarden voor bancaire vergunningen en beperkingen op dienstverlening.
- Art. 2:57–2:65 Wft (verzekeringsvergunningen): eisen voor oprichting en exploitatie van verzekeraars.
- Art. 4:1 Wft “Zorgplicht”: iedere aanbieder moet handelen in het belang van de klant en passende producten aanbieden.
- Art. 4:19 Wft “Informatieplicht”: voortdurende plicht tot volledige, begrijpelijke en tijdige informatie.
- Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft)
- Banken en verzekeraars zijn verplicht tot Customer Due Diligence (KYC), UBO-registratie en melding ongebruikelijke transacties.
- Dwingt financiële instellingen om risicogebaseerde controles in te richten en melding te maken bij de FIU-Nederland (Financial Intelligence Unit).
- Solvency II-richtlijn (EU-verordening)
- Europese richtlijn voor verzekeraars, geïmplementeerd via Wft en Besluit Solvency II.
- Regelt eisen voor eigen vermogen (Solvency Capital Requirement), Governance, ORSA (Own Risk and Solvency Assessment) en rapportage (SFCR/RSR).
- Basel III (CRD IV/CRR)
- Internationaal akkoord voor banken, omgezet in EU-wetgeving (Capital Requirements Directive IV / Capital Requirements Regulation).
- Stelt kapitaalsbuffers, liquiditeitseisen (LCR, NSFR), leverage ratio en gedragscode vast.
- Depositogarantiestelsel (DGS)
- Wet DGS regelt dat spaarders tot € 100.000 per persoon per bank verzekerd zijn bij faillissement.
- Voor verzekeraars is er geen rechtstreeks garantiefonds; schade-uitkeringen vallen onder eigen vermogen en herverzekering.
- Herstel- en afwikkelingsrichtlijn (BRRD/SRM)
- Banken: Bank Recovery and Resolution Directive / Single Resolution Mechanism. Regelt instrumenten voor voortzetting of afwikkeling van falende banken zonder belastinggeld.
- Verzekeraars: Insurance Recovery and Resolution Directive (IRRD) in implementatiefase, nog in nationale wetgeving door te voeren per 2025.
🔍 Kort samengevat:
- Wft is de basis; bevat alle vergunning- en gedragsregels.
- Wwft dwingt anti-witwasmaatregelen af.
- Solvency II bepaalt solvabiliteitseisen voor verzekeraars.
- Basel III reguleert kapitaal en liquiditeit voor banken.
- DGS beschermt spaarders; IRRD/BRRD regelen resolutie.
👥 2. Belangrijke Toezichthouders
🔎 (Vergrootglas / toezicht)
- De Nederlandsche Bank (DNB)
- Prudentieel toezicht op banken en verzekeraars.
- Toetst op solvabiliteit, liquiditeit, governance en risicobeheer.
- Rol DNB:
- Vergunningverlening en periodieke toetsingen (FIT & Proper-tests bestuurders en toezichthouders).
- Stress- en scenario-analyses: rapportage, dwelling op kapitaalsbuffers (Pillar 2).
- Toezicht op systeemrisico’s en macroprudentiële maatregelen (e.g. buffers opschroeven in crisis).
- Depositogarantiestelsel (DGS): DNB beheert het fonds en keert spaarders uit binnen 7 werkdagen bij faillissement.
- Single Resolution Board (SRB) coördineert resolutieprocedures op Europees niveau; DNB implementeert en voert uit.
- Autoriteit Financiële Markten (AFM)
- Gedragstoezicht op financiële producten en dienstverlening.
- Rol AFM:
- Handhaven van Zorgplicht en Informatieplicht (correcte en begrijpelijke productinformatie).
- Toezicht op productgoedkeuring (piazza MiFID II en IDD voor verzekeringsproducten).
- Inspecties, marktanalyses, en ingrijpen bij misleidende reclame of inadequate risicocommunicatie.
- Toezicht op beleggingsondernemingen, verzekeringsadviseurs en intermediairs (voorkomen van belangenconflicten).
- Europees Bankentoezicht (ECB / SSM)
- Grote Nederlandse banken vallen onder het Single Supervisory Mechanism (SSM) van de Europese Centrale Bank.
- DNB werkt samen met ECB in de Supervisory Review and Evaluation Process (SREP).
- Europees Verzekeringentoezicht (EIOPA)
- European Insurance and Occupational Pensions Authority stelt technische standaarden op onder Solvency II en begeleidt nationale toezichthouders.
- Consumentenautoriteit & Kifid
- Niet direct toezichthouders op banken/verzekeraars, maar waken over consumentenrechten (reclame, klachten).
- Kifid behandelt geschillen indien de klant er niet uitkomt met aanbieder.
🛠️ 3. Vergunningverlening en FIT & Proper
🔐 (Slot / vergunning)
- Vergunningaanvraag (Wft)
- Banken: moeten een “banklicentie” aanvragen bij DNB/AFM, met businessplan, risicobeoordeling en governance-structuur.
- Verzekeraars: aanvragen “verzekeringsvergunning” via DNB, inclusief solvabiliteitsprognose, interne modellen (standaard of full internal model).
- FIT & Proper-toets
- Eisen voor bestuurders en commissarissen: integriteit, deskundigheid en ervaring.
- DNB/AFM beoordelen rasters: opleiding, werkervaring, financiële integriteit (geen strafrechtelijke veroordelingen).
- Jaarlijkse herbeoordeling en melding van veranderingen (statutaire directie, key persons).
- Civil Penalties (Boetes)
- AFM kan boetes opleggen tot € 900.000 of 10% van jaaromzet (Wft-overtredingen).
- DNB boetes voor kapitaal- en liquiditeitsschendingen (honderdduizenden tot miljoenen euro’s).
📊 4. Prudentieel Toezicht op Banken
4.1 Kapitaal- en Liquiditeitseisen (Basel III / CRD IV/CRR)
💰 (Grafiek / kapitaal)
- Kernkapitaal (CET1) minimaal 4,5% van risicogewogen activa (RWA).
- Tier 1 en Tier 2 kapitaal: aanvullend kapitaal (hybride instrumenten, achtergestelde leningen).
- Kapitaalbuffers:
- Conservation Buffer (CB): 2,5% RWA (opbouw voorgeschreven in “normale tijden”).
- Countercyclical Buffer (CCyB): door DNB opgeschroefd als systeemrisico toeneemt (tot 2,5%).
- Systemic Risk Buffer (SRB): voor door DNB aangewezen grote of systeemrelevante banken.
- Leverage Ratio: minimaal 3% Tier 1 kapitaal ten opzichte van totale blootstellingen (ongewogen).
- Liquiditeits Coverage Ratio (LCR): bank moet voldoende High Quality Liquid Assets (HQLA) hebben voor 30 dagen stressscenario.
- Net Stable Funding Ratio (NSFR): langetermijnfinancieringsbronnen (<> 100% van benodigde stabiele financiering).
4.2 Operationeel Risico & Governance
🏗️ (Gebouw / proces)
- Operational Risk Management: procedures voor cyberbeveiliging, business continuity, fraude- en AML-beleid.
- Internal Capital Adequacy Assessment Process (ICAAP): banken moeten zelf risicobehoefte berekenen en rapporteren (Pillar 2).
- Compliance & Internal Audit: onafhankelijke afdelingen die toezicht houden op risk policies, KYC, AML en interne controles.
- Directie en RvC (Raad van Commissarissen) verantwoordelijk voor toezicht op strategie, budgetten, beloningsbeleid en risicocultuur.
4.3 Systeemrelevantie & Macroprudentieel Toezicht
🌐 (Wereldbol / systeem)
- Systeemrelevante Banken (D-SIBs): DNB plaatst grote banken (bijv. ING, ABN AMRO) onder extra kapitaal- en rapportageverplichtingen (SIFI-buffers).
- Macroprudentiële instrumenten: DNB kan LTV/LTI-limieten opleggen voor hypotheken (bijv. 100% LTV-max), anti-cyclische buffers verhogen, dividendbeperkingen instellen.
- Stress-test en scenario-analyse: jaarlijkse EU-stress test (ECB/EBA) en eigen Dutch stress tests (DNB).
🛡️ 5. Prudentieel Toezicht op Verzekeraars
5.1 Solvabiliteitseisen (Solvency II)
💪 (Shield / solvency)
- Solvency Capital Requirement (SCR): berekend via standaardformule of internal model; moet elk kwartaal beschikbaar zijn.
- Minimum Capital Requirement (MCR): harde ondergrens; ligt rond 25% van SCR.
- Own Risk and Solvency Assessment (ORSA): geïntegreerde risicobeoordeling, gebaseerd op interne modellen, stressscenario’s en risicobehoefte.
- Technical Provisions (Best Estimate + Risk Margin): actuele waarde van toekomstige verplichtingen, inclusief risico-opslag.
- Governance-eisen:
- Fit & Proper toetsing voor bestuurders en actuariële verantwoordelijken.
- Actuarieel Functionaris (Actuary) en Risk Officer verplicht voor grote verzekeraars.
- Solvency II Rapportages:
- SFCR (Solvency and Financial Condition Report): jaarlijks openbaar rapport met financiële positie, governance en risicoprofiel.
- RSR (Regular Supervisory Report): vertrouwelijk rapport voor DNB.
5.2 Toezicht op Herverzekering en Intra-Groepsrisico
🔄 (Pijlen / herverzekering)
- Verzekeraars moeten risicodekkingsplannen hebben: herverzekering, catastrofe-herverzekering en risico-concentratiecontrole.
- Intra-Groepsrisico’s: toezicht op transacties tussen gelieerde entiteiten (transfer pricing, kapitalisatie, liquiditeitsafhankelijkheid).
- DNB eist dat grote groepen een holistische risicobeoordeling maken, inclusief cross-border exposures en reputatierisico’s.
5.3 Marktrisico & ALM (Asset Liability Management)
📈 (Grafiek / risico)
- Duration Matching: beleggingen moeten aansluiten bij looptijden van verplichtingen (vooral bij levensverzekeringen en DSI).
- Stresstesten en scenarioanalyse: impact van renteschokken, aandelencrashes en extreme weerscenario’s op solvabiliteit.
- Beleggingsrestricties:
- Maximale limieten voor aandelen, vastgoed, high-yield obligaties (max. percentage solvabiliteitsfonds).
- DNB kan aanvullende limieten opleggen in geval van overmatige risicoposities.
🔍 6. Gedragstoezicht op Banken en Verzekeraars
6.1 Zorgplicht & Informatieplicht (Wft)
📄 (Document / informatie)
- Zorgplicht (Art. 4:1 Wft): aanbieders moeten passende producten adviseren, rekening houdend met klantprofiel, risicobereidheid en kennis.
- Informatieplicht (Art. 4:19 Wft): volledige, duidelijke en voortdurende informatie over productkenmerken, kosten, dekking en risico’s.
- Product Governance (MiFID II / IDD): bij beleggings- en verzekeringsproducten moet leverancier een product approval beleid hebben, klantspecifieke toewijzing en periodieke reviews.
6.2 Reclame en Transparantie
📢 (Megafoon / reclame)
- AFM Reclamerichtlijnen: verplichte vermelding van JKP (leningen), premie-indexatie (verzekeringen) en “denk goed na voordat je leent”-waarschuwing.
- Verbod op misleiding: geen onterechte winstbeloften (“100% rendement”), verhullende disclaimers of sluipconstructies.
- Duidelijke voorwaarden: geen “verborgen kosten” in kleine lettertjes; extra fees, afkoopwaarden en opzegclausules moeten expliciet benoemd worden.
6.3 Klantbescherming en Complaints (Kifid)
🤝 (Handdruk / klacht)
- Klanten kunnen een klacht indienen via de interne klachtenprocedure van de bank of verzekeraar.
- Lukt interne oplossing niet, dan kan men naar Kifid (kosteloos, bindende uitspraken tot € 350.000).
- AFM publiceert kwartaalrapporten over klachtenstatistieken, zodat marktpartijen zien waar verbeteringen nodig zijn.
🔧 7. Rapportage en Transparantievereisten
7.1 Bankrapportages (FINREP, COREP, Pillar 3)
📊 (Grafiek / rapportage)
- FINREP (Financial Reporting): financiële jaarrekening in gestandaardiseerde EU-format (IFRS).
- COREP (Common Reporting): kapitaal- en kapitaalbuffers rapportage (Pillar 1 en 2 metrics).
- Pillar 3 Disclosures: openbaar maken van kapitaalstructuur, risicoposities, waarderingsmethoden en governance.
- Tijdschema’s: kwartaal- en kwartaaldefinitieve rapportages (QRT’s) verplicht voor banken.
7.2 Verzekeraarrapportages (SAS, SFCR, PwC-verklaring)
📝 (Polis / verslag)
- SFCR (Solvency and Financial Condition Report):
- Jaarlijks openbaar rapport over solvabiliteitspositie, governance, ORSA en risicobeheersing.
- RSR (Regular Supervisory Report):
- Verzekeraar stuurt vertrouwelijke data aan DNB, inclusief kwartaals- en halfjaarlijkse cijfers.
- SAS (Statistical Reporting): macro-economische statistieken voor EC/DNB (premie- en claimsgegevens, beleggingen).
🛡️ 8. Crisismanagement en Resolutie
8.1 Bank Resolution (BRRD / SRM)
🔄 (Pijlen / resolutie)
- Recovery Planning (RP): banken moeten plannen hebben om in krappe scenario’s kapitaal en liquiditeit te herstellen.
- Resolution Planning: DNB en SRB beoordelen “resolvability” (is het bankentotaal eenvoudiger af te wikkelen zonder belastinggeld?).
- Bail-in Instrumenten:
- Aandelen, (globally) systemically important bank (G-SIB) buffers, senior schuld (MREL/TLAC).
- Schuld omzetten naar aandelen (bail-in) om vermogensgat te dichten.
- Financier Facility: noodliquiditeit van ECB / DNB (Lombardkrediet) om short-term tegenpartijrisico’s te beperken.
8.2 Verzekeringsresolutie (IRRD / PSMD)
🛠️ (Gereedschap / herstel)
- IRRD (Insurance Recovery and Resolution Directive): implementatie in nationale wetgeving per 2025; regelt herstel- en resolutie-instrumenten.
- PSMD (Policyholder and Specified Creditor Preference): in geval van faillissement van verzekeraar krijgen polishouders voorrang op concurrente schuldeisers.
- Recovery Tools:
- Run-off: door laten lopen van bestaande verzekeringen, geen nieuwe polissen.
- Portfolio transfer: overdragen van goed, levensvatbaar deel van portefeuille naar gezonde verzekeraar.
- Bail-in en bijkomend kapitaal: kan in principe voor grote verzeraars onder IRRD, maar in praktijk zeldzaam.
❓ 9. Veelgestelde Vragen & Antwoorden
- Waarom hebben banken meer kapitaalseisen dan verzekeraars?
- Banken kennen stelselrisico’s (banken kunnen “bank run” krijgen), hebben kortlopende deposito’s. Daarom gelden strengere liquiditeitseisen (LCR, NSFR) en kapitaalbuffers (Countercyclical Buffer). Verzekeraars hebben doorgaans langlopende verplichtingen en minder directe depositorun-risico’s.
- Hoe werkt het Depositogarantiestelsel (DGS)?
- Bij faillissement van een bank keert DNB binnen 7 werkdagen tot € 100.000 per persoon per bank uit (inclusief rente). Voor tegoeden boven de limiet is er geen garantie.
- Wat is de rol van AFM versus DNB?
- AFM richt zich op gedragstoezicht: productinformatie, reclame, belangenconflicten en passendheid. DNB houdt zich bezig met prudentieel toezicht: kapitaalvereisten, liquiditeit, governance, fit & proper, resolutie.
- Mag een bank eigen modellen gebruiken om kapitaalbehoefte te berekenen?
- Ja, onder Internal Model Approval (IMA). Ze moeten een uitgebreid validatieproces (Pillar 2) doorlopen en goedkeuring krijgen van DNB/ECB. Anders geldt de standaardformule (Standardized Approach).
- Wat is een bail-in en hoe raakt dat mij als klant?
- Een bail-in betekent dat schuldeisers (obligatiehouders, aandeelhouders, eventueel grote spaarders boven de garantiegrens) hun vorderingen (gedeeltelijk) verliezen of omgezet krijgen in aandelen om de bank te redden. Kleine spaarders binnen de € 100.000-grens blijven gegarandeerd.
- Wat gebeurt er bij een verzekeraar-faillissement?
- Beleggingen van polishouders zijn gescheiden via bewaarinstellingen; claims kunnen onder PSMD-like regime voorrang hebben. Rest van portefeuille kan in run-off of worden getransfereerd naar een andere verzekeraar.
📝 10. Praktische Tips voor Bankenklanten en Verzekerden
🔍 (Vergrootglas / tips)
- Check solvabiliteit en rating
- Raadpleeg DNB– en AFM-rapporten (www.dnb.nl / www.afm.nl) of kredietratings (S&P, Moody’s) voor inzicht in financiële gezondheid.
- Controleer depositogarantieregister
- Zoek op DNB-site of jouw bank is aangesloten bij DGS en tot welk bedrag je spaargeld beschermd is.
- Lees jaarverslagen & SFCR
- Verzekeraars publiceren jaarlijks een Solvency and Financial Condition Report waarin je hun kapitaalspositie, governance en risicoprofiel vindt.
- Houd toezicht op marktontwikkelingen
- Bij grote fusies, overnames of buitenlandse takken check je of DNB/ECB aparte resolutieplannen hebben goedgekeurd.
- Bekijk klachtenstatistieken
- AFM publiceert kwartaaldata over klachten bij banken en verzekeraars; een oplopend aantal klachten kan duiden op structurele problemen.
⚠️ 11. Disclaimer
- Deze pagina biedt een uitgebreide samenvatting van de wet- en regelgeving, maar vervangt geen professioneel advies.
- Wetgeving en regels kunnen wijzigen; voor de meest actuele informatie raadpleeg je AFM (www.afm.nl), DNB (www.dnb.nl) en officiële EU-bronnen (EBA, EIOPA).
- The Finance Brothers aanvaardt geen aansprakelijkheid voor onjuistheden, onvolledigheden of schade voortvloeiend uit het gebruik van deze informatie.